کمبود یا نبود آموزش، بودجه و امکانات؛ سد راه هنرمندان تئاتر یزد - انجمنهای سلوبلاگ

به گزارش انجمنهای سلوبلاگ، علیرضا خورشیدنام- یزد- خبرنگار: راهیابی بسیاری از بازیگران یزدی به جشنواره های بزرگ ملی و بین المللی نشان دهنده ظرفیت های خوب استان در حوزه تئاتر است، اما هنوز ظرفیت هایی هستند که آماده شناسایی اند، ولی وارد عرصه نشده اند.

بسیاری ازجمله پیغام فروتن کارشناس ادبیات نمایشی عقیده دارند که کمبود یا نبود آموزش، بودجه و امکانات راه را برای شکوفایی این استعدادها در استان ها از جمله یزد بسته است. پیغام فروتن یکتا، متولد 1352 از سال 73 به طور رسمی کار هنری خود در رشته طراحی صحنه تئاتر را شروع کرد. وی دارای گواهینامه کارشناسی در رشته طراحی صحنه از دانشگاه تهران است و در سال 80 نیز گواهینامه کارشناسی ارشد خود در زمینه ادبیات نمایشی را از دانشگاه تهران دریافت کرد.

فروتن هم اکنون به عنوان عضو هیأت علمی دانشگاه هنرهای زیبا، استاد دانشگاه، مترجم، طراح صحنه تئاتر، فیلم های سینمایی و سریال و نیز سخنران و مدرس همایش های گوناگون در زمینه طراحی صحنه پویا و کوشاست. وی با برنامه ریزی و دعوت گروه تئاتر آرسو و همکاری انجمن هنرهای نمایشی استان یزد برای برپایی یک کارگاه سه روزه - از 26 تا 28 شهریور 98 - با نام مهارت های طراحی صحنه (اصول، سبک ها و جُستاری بر ایده یابی) در یزد به سر می برد. در حاشیه برگزاری این کارگاه آموزشی، گفت وگوی کوتاهی با این طراح صحنه خوب کشور انجام دادیم که در ادامه می خوانید.

• خیلی ساده و کوتاه، تفاوت طراحی صحنه با دکور را در چه می دانید؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت اگر طراحی صحنه را محصول ذهن بدانیم که بر اثر تعامل طراح صحنه با متن و کارگردان به دست می آید، می توانیم بگوییم که دکور محصول طراحی صحنه است. هنگامی که طراحی اجرا شده توسط طراح صحنه (دیزاینِر) به صورت سه بُعدی و پلاستیک، روی صحنه اجرا/ جلوه گر می گردد. به این محصول نهایی دکور یا ست می گوییم؛ پس می توان گفت تفاوت بنیادین دکور با طراحی صحنه در این است که طراحی صحنه یک محصول سوبژکتیو/ ذهنی و درونی است و دکور یک محصول کاملاً اوبژکتیو/ ملموس و عینی.

آگاهی و دانش یک بازیگر از کارایی طراحی صحنه تئاتری که در آن بازی می نماید، چگونه و به چه میزان می تواند به درست بازی کردنش یاری کند؟ (همان گونه که بازیگران سینما با توجه به اندازه نما و زاویه دوربین بازی خود را تنظیم می نمایند) اگر بازیگر در خصوص طراحی صحنه شناخت و آگاهی کامل داشته باشد، می تواند با فضایی که در آن قرار می گیرد به یگانگی برسد. از صحنه انرژی بگیرد و این انرژی را متقابلاً به صحنه بازگرداند تا با طراحی صحنه به یک هارمونی برسد. این بده بِستان را در بیشتر بازی های بازیگران تئاتر آن سوی آب می توان دید.

• آیا در بین بازیگران ایرانی یا خارجی کسی را می شناسید که با شناخت از طراحی صحنه، به ایفای نقش بپردازد؟

بسیاری از بازیگران شناخته شده و خوب جهان که در آکادمی اکتورز استودیو یا دانشگاه های تئاتری معتبر جهان، فنون بازیگری آموخته اند، واحدهای درسی در زمینه های دکور، تاریخ هنر و هنرهای تجسمی را می گذرانند، بنابراین هنگام نقش آفرینی می توانند با فضای صحنه ارتباط برقرار نموده و اَکت و بازی خود را با فضا هماهنگ نمایند. اگر بخواهیم ریشه بازیگری و بازی بازیگران را یک پدیده دانشگاهی بدانیم، باید گفت که در ایران متاسفانه هیچ واحد درسی در زمینه دکور و طراحی صحنه برای بازیگران و کارگردانان وجود ندارد؛ بنابراین شناخت بیشتر بازیگران ما از طراحی صحنه بسیار ضعیف است، مگر این که شخصاً دوره های ویژه ای را بگذرانند تا بتوانند اعتبار و دانش خود را در این زمینه بالا ببرند.

• در طول سال ها فعالیت در زمینه طراحی صحنه و حضور در همایش ها و کارگاه های آموزشی گوناگون، مشکل طراحی صحنه تئاتر در ایران را در چه می دانید؟

در حال حاضر، تئاتر ایران سراسر دارای مشکل است. در بخش دانشگاهی ما با فقر استاد روبه رو هستیم؛ برای نمونه چند سالی است که در پی جذب نفرات برای هیأت علمی در رشته طراحی صحنه ایم، ولی با موارد خوبی روبه رو نشده ایم. از سوی دیگر دچار فقر بودجه و امکانات شده ایم؛ مثلاً دانشجوی طراحی صحنه باید بتواند با لپ تاب یا تبلت سر کلاس حاضر گردد؛ اینترنت دانشگاه باید به گونه ای باشد که در همان کلاس درس بتواند نمونه های گفته شده توسط استاد را جست وجو کند و ببیند، ولی اینترنت بیشتر دانشگاه های ما بسیار ضعیف است.

بورد هوشمند در کلاس های طراحی صحنه، کارگاه دکور با امکانات و ابزار کافی، شخصی به عنوان مسئول کارگاه دکور و... از دیگر نیازهای این رشته دانشگاهی به شمار می رود که به دلیل فقر بودجه فراهم نمی شوند.

دانشجویان طراحی صحنه حتی نمی توانند دوره های کارآموزی خود را سپری نمایند، چون این هم نیازمند بودجه است. حتی در توضیح درس های وزارت علوم نیز چنین موردی گنجانده نشده است. از سوی دیگر فضای فرهنگی تئاتر و سینمای کشور هم مجالی برای درج و بروز این رشته باقی نمی گذارد؛ بنابراین در بخش حرفه ای که آدم هایش از بخش دانشگاهی بیرون می آیند، با فقر دانش روبه رو می شویم؛ یعنی بیشتر کارگردانان، تهیه نمایندگان و طراحان صحنه ما در این زمینه بسیار ضعیف هستند که می توان گفت هیچ دانش و شناختی از طراحی صحنه قدیم و جدید تئاتر ندارند.

بیشتر سالن های تئاتر - به ویژه در تهران - سالن هایی هستند که در آنها چند نمایش در یک روز اجرا می گردد، یعنی چنداجرایی هستند؛ بنابراین طراحی صحنه اصولی و حرفه ای در آنها امکان پذیر نیست. سالن ها و نمایش ها روزبه روز از طراحی صحنه خالی تر می شوند و کارگردان ها برای صرفه جویی در بودجه، به استفاده از یک میز و جایگاه (ساده ترین و کمترین وسایل) بسنده می نمایند. آنها ترجیح می دهند بودجه طراحی صحنه را برای آوردن یک سلبریتی هزینه نموده تا بتوانند با کار خود تجارت نمایند. بدیهی است به این اثر نمی توان یک کار هنری گفت. مورد دیگری که می توانم به آن بپردازم، استفاده سرسام آور از متون خارجی است که بیشترشان با فرهنگ، مسائل و دغدغه های مردم و جامعه ما، هیچ نزدیکی و ارتباطی ندارند و چنین رویکردی در طراحی صحنه هم تاثیرگذار است.

از سوی دیگر موج سلبریتی گرایی، اختلاف طبقاتی و تبعیضی که در تئاتر شکل گرفته، در تهران ما را با 2 طیف تئاتر روبه رو نموده است؛ یکی تئاترهایی که بسیار بسیار پولدار هستند. نوع دیگر تئاترهایی هستند که فراوری شماری از جوانان و دانشجویان تئاتر است که واقعاً با فقر دست و پنجه نرم می نمایند و این فقر بودجه روی طراحی صحنه نیز اثر منفی گذاشته که کم کم زمینه ساز حذف آن شده و می گردد.

• تفاوت استان هایی چون یزد با تهران در این حیطه چیست؟

درباره تفاوت و تبعیض تئاتر در تهران و شهرستان ها می توانم به کمبود یا نبود آموزش، بودجه و امکانات لازم برای تهیه آثار فاخر اشاره کنم.

• آیا می توان گفت که طراحی صحنه تئاتر در جهان به سمت و سوی جدیدی می رود؟ مثلاً کارهای پرحجم یا طراحی های انتزاعی، بهره گیری بیشتر از رنگ، نور یا ماده ای جدید؟

طراحی صحنه در تئاتر روز جهان به سوی یک نظام چندسبکی پیش می رود. طراحان صحنه در راستای ظهور هرچه بیشتر فناوری در تئاتر تلاش می نمایند؛ از دهه 60 میلادی، واقعیت مجازی کار خود را در تئاتر شروع نموده و امروزه در حال کار و پژوهش روی واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و واقعیت ترکیبی هستند که همین رویکرد می تواند به نابودی ماهیت و جوهره تئاتر بینجامد؛ درست مانند سینما که هر چه بیشتر با فناوری همراه می گردد، فیلم ها بیشتر به سمت گیم و انیمیشن گرایش پیدا می نمایند.

• شما به حضور سلبریتی ها در شماری از نمایش ها و کارگردان های تاجرمسلک اشاره کردید؛ چرا تئاتر کشور به این سو می رود؟

برای این که تئاتر کشور به دکانی تبدیل شده که شماری به اصطلاح هنرمند می خواهند از آن پول هنگفتی به دست بیاورند. ورود پول هایی که منبع آنها تعیین نیست، تهیه نمایندگان بی سواد و بی دانش که با تئاتر بیگانه اند و افزون بر اینها، وضعیت فرهنگی پایینِ قشری از جامعه است که به جای آن که پشتیبان یک نظام خِردورزانه در تئاتر باشند، برای ارضای ذائقه فرهنگی پایین خود، دوست دارند سلبریتی های خود را از نزدیک روی صحنه ببینند و از آنها امضا بگیرند؛ متاسفانه این معضل روزبه روز بیشتر هم می گردد.

• به عنوان یک تئاتری، چه راه حلی برای برون رفت از این بحران پیشنهاد می دهید؟

راه حل برون رفت از این فضا تئاتر دولتی است؛ یعنی تئاتر باید به نظام پیشین خود برگردد و مانند گذشته بودجه ای تعیین و مناسب برایش دیده گردد؛ گروه ها گزینش شوند، هرکسی جرات و اجازه کارگردانی، طراحی صحنه و بازیگری به خود ندهد؛ مرکز هنرهای نمایشی با گروه ها قرارداد ببندد و به آنها بودجه لازم را بدهد. از سوی دیگر باید درِ سالن های خصوصی تئاتر بسته گردد؛ سالن هایی که به هیچ وجه استاندارد نیستند و اگر حادثه کوچکی در آنها پیش بیاید، می تواند فاجعه ای بزرگ به بار بیاورد. باید رسیدگی و توجه به تئاتر شهرستان ها در دستور کار قرار بگیرد. پیشنهاد و توصیه جدی من این است که یکی دو سال، جشنواره تئاتر فجر را تعطیل کنیم و بودجه آن را برای ترمیم خرابی های وضع موجود، هزینه کنیم.