شگرد های دریافت آب از سیل - انجمنهای سلوبلاگ

به گزارش انجمنهای سلوبلاگ، در این مطلب یکی از راه چاره های مدیریت ذخایر آبی به نام استحصال آب را آنالیز می کنیم و با ابتکار ها و رویکرد های جالبی که در این زمینه مطرح شده، آشنا خواهیم شد.

به گزارش ، در سیلاب های اخیر، مدیریت بهینه ذخایر آب در صدر توجهات نهاده شد. بعضی می پرسند آیا در زمان بارش های سیلابی، امکان ذخیره این حجم وسیع از آب وجود دارد؟ آیا ذخیره آب در پشت سد ها تنها راهکار نگهداری آب است؟

خوشبختانه اکنون بیشتر سد های بزرگ کشور لبریز شده اند و از سوی دیگر تالاب هایی نظیر ارومیه، هورالعظیم، شادگان، گندمان و چغاخور، بختگان، کمجان، نی ریز و تشک، پلدختر و گوری بلمک و بسیاری دیگر هم پرآب هستند؛ اما با این وجود باز هم کارشناسان بر مدیریت صحیح ذخایر آب تاکید می نمایند؛ زیرا ممکن است در بلندمدت شرایط اقلیمی دوباره تغییر کند. در ادامه یکی از راهکار های مدیریت ذخایر آبی به نام استحصال آب را آنالیز می کنیم و با ابتکار ها و رویکرد های جالبی که در این زمینه مطرح شده، آشنا خواهیم شد.

استحصال آب (Water Harvesting) به معنای جمع آوری و ذخیره آب باران به منظور استفاده مجدد در همان محل بوده و هدف از این کار، جلوگیری از هدررفت آب است. این روش از ساده ترین و در عین حال قدیمی ترین شیوه های تامین آب در سراسر دنیاست که معمولا مالکان زمین با سرمایه گذاری روی آن از هزینه های آینده شان برای تامین آب می کاهند.

جالب است بدانید، شواهدی تاریخی در دست است که نشان می دهد کشاورزان منطقه بلوچستان حدود 2300 سال پیش با همین روش از آب باران برای کشاورزی و سایر کاربری ها بهره می برده اند و البته خیلی پیش از آن در بین النهرین نیز این روش برای آبیاری زمین های خشک مرسوم بوده و حتی کرت های اهل یونان و رومی ها هم به آن روی آورده اند.

روش کار در اغلب موارد ساده است، آب باران را می توان از رودخانه ها یا سقف خانه ها جمع آوری و در نهایت به یک حفره یا گودال بزرگ که می تواند چاه باشد، منتقل کرد. این آب وارد منبع ذخیره ای می گردد و بعضا حتی می تواند به آب های زیرزمینی نفوذ نموده و آن ها را هم پر کند.

ذخیره آب به این شکل، چند کارآیی خواهد داشت: استفاده از آن در آبیاری باغ ها و زمین های کشاورزی، تامین آب لازم برای دام و احشام و در صورت تصفیه مناسب، تامین آب آشامیدنی و استفاده به عنوان منبع تغذیه برای آب های زیرزمینی.

اما ذخایر آب از این دست می بایست از آلودگی با گرد و غبار، حشرات، حیوانات و ... مصون باشند. از سوی دیگر شکاف خروج آب باید در یک محفظه بتنی یا فلزی مناسب محفوظ بماند و دریچه آن به طرف زمین شیب داشته و قفل هم داشته باشد.

روشی ساده برای استحصال آب در زمین های زراعی و باغ ها

استفاده از آب باران روش آسان و در عین حال مثبتی است که مردم بومی در هر اقلیمی، می توانند از آن بهره ببرند. با این روش به آب اجازه داده می گردد وارد جایی گردد که طبیعت برای آن در نظر گرفته است؛ یعنی خاک. برای این منظور نخستین چیزی که باید رعایت کرد، دید درست و عمیق به سیستم طبیعی است: آب باران کجا می رود؟ چگونه و در چه جهتی جریان پیدا می نماید؟ اگر در روستا زندگی می کنید و می خواهید آب باران را برای آبیاری باغ یا زمین کشاورزی تان ذخیره کنید، باید برای این سوال ها جواب پیدا کنید. مرتفع ترین و پست ترین نقطه باغ یا زمین شما کجاست؟ مرتفع ترین نقطه لزوما پشت بام ها نیست؛ هر گونه سکو یا حتی راه آب زمین مجاور هم می تواند نقطه بالادست باشد. با شناسایی این نقاط می توان مستقیم ترین جهتی را که آب باران می تواند وارد خاک گردد، پیدا کرد.

بعد از آن باید سطوح نفوذپذیر روی زمین را که در جهت زمین زراعی یا باغ وجود دارد، به حداقل رساند. توجه داشته باشید این مساله اصلا به معنای ساخت مانع یا لوله کشی در جهت آب نیست. بلکه شما فقط سعی می کنید جهت همواری برای جاری شدن آب تعبیه کنید.

ایجاد سنگفرش شاید موثر باشد، اما در اصل برای زمین راهکار خوبی محسوب نمی گردد؛ بنابراین به جای ایجاد آسفالت یا سطوح بتونی به جایگزین های بهتری فکر کنید؛ خرده های چوب، سنگ های تجزیه یا خرد شده و در مجموع هر چیز ساده ای که بتواند به آب اجازه دهد در جهتی مستقیم جاری گردد. از قلم نیاندازید هر چقدر مصالح سخت و سیمانی کمتری بهره ببرید، آب در زمین شما بیشتر و بهتر نفوذ می نماید. این یک اصل ساده است که بعضا در بعضی مسیل های شهری هم رعایت نمی گردد، استفاده از آسفالت یا بتون میزان نفوذپذیری آب را در آبراهه کاهش می دهد و می تواند بر سرعت جریان آب بیفزاید.

در نهایت در پایین دست زمین زراعی یا مزرعه اغلب یک محفظه بتونی دارای هواکش و مجهز به توری نصب می گردد که برای آن باید هم زهکش و هم سرریز تعبیه گردد. اگر برای انتقال آب باید از پمپ استفاده گردد، بهتر است که آب به مخزنی منتقل و سپس از آن مخزن پمپاژ گردد. نباید فراموش کرد چنین مخازنی صرفا برای ذخیره آب هستند و برای مصارف بهداشتی حتما باید پس از بهسازی، مخزن را گندزدایی و از آب آن نمونه گرفته و آزمایش های زیستی انجام داد.

چند روش ساده وجود دارد که به وسیله آن ها می توان ذخایر آب زیرزمینی را مجدد تغذیه کرد:

روش بستر از جنس ریگ یا قطعات بزرگ رسوبی

ایجاد حفره های تراوا (ایجاد حفره هایی در زمین که یاری کند آب با نیروی جاذبه به داخل زمین نفوذ کند)

استفاده از چاه های جذبی

استفاده از روش خط الراس و شیار برای تعبیه جهت های حرکتی آب

تعبیه سد ها و آب بند ها تحت نظارت کارشناسان آبخیزداری

ساختار های دیواره ای سنگی یا کنترل به وسیله گالی ها

سیل بند های زمینی

ایجاد فرورفتگی های خطی که با خط زهکش بتواند آب را به زیر زمین منتقل کند.

تمرکز آسیایی ها بر موضوع استحصال آب باران

کشور های آسیای جنوب شرقی نظیر چین، کره جنوبی و سنگاپور سال هاست به صورت متمرکز روی این موضوع کار می نمایند. برای مثال تحقیقات در کره جنوبی نشان داده است 90 درصد ذخایر آب این کشور قابل رویت نیستند. منظور از آب غیرقابل رویت، آبی است که به صورت رطوبت در خاک یا گیاهان زنده یا اتمسفر نگهداری می گردد. کارشناسان کره ای بر این باورند افزایش و نگهداری آب غیرقابل رویت برای شهر های بزرگ حیاتی است و به همین منظور کوشش می نمایند با افزایش سرانه فضای سبز شهری و کاهش هرچه بیشتر سطوح غیرقابل نفوذ یعنی سطوح بتونی عملا میزان جذب آب در خاک و گیاهان زنده را افزایش دهند.

شِنزن (شنزن) یکی از شهر های بزرگ کشور چین در استان گوانگ دونگ و جزو اولین شهر هایی است که مفهوم شهر های اسفنجی (Sponge Cities) را به کار برد و کوشش کرد تا حدامکان آن را اجرایی کند. این شهر درصدد است به عنوان یک حوضه آبخیز مولد، میزان آب غیرقابل رویت خود را تاحدامکان افزایش دهد و از این طریق معضل افزایش درجه حرارت هوا را رفع کند. چینی ها برای دستیابی به این مهم ابتدا راهکار ها و قوانین مهمی را اجرایی کردند که به واسطه آن ها فقط طرح هایی اجازه ساخت گرفتند که اجازه می دادند آب باران بیشتر به زمین نفوذ کند و ضمناً امکان نگهداری و ذخیره آب را هم تاحدامکان مهیا می کردند.

از سوی دیگر سنگاپور هم شهری است که ذخایر آبی آن به شدت محدود است. استحصال آب باران در اصل یک استراتژی منطبق با طبیعت است که به سنگاپوری ها اجازه داده میزان هدررفت آب را کاهش و به جای آن امکان استفاده مجدد و تغذیه آبخوان ها را فراهم آورند. در حال حاضر 86 درصد از جمعیت سنگاپور در ساختمان های بلندمرتبه زندگی می نمایند و این ساختمان ها از ابتدا به شکلی ساخته شده که بتوانند آب باران را از پشت بام ها جمع آوری نمایند و به وسیله سیستم های نه چندان پیچیده به تانکر ها و ذخایر تعبیه شده در بنا انتقال دهند.

ساده ترین شکل مصرف این آب باران جمع آوری شده در سرویس های بهداشتی است که به گفته سنگاپوری ها نقش به سزایی در کاهش مصرف آب آن ها داشته است. این مساله در عین حال یاری نموده انرژی بیشتری ذخیره و هزینه های مرتبط با ابنیه تا حد قابل توجهی کاهش پیدا کند.

باغ خلیج (Gardens by the Bay) پارکی واقع در محدوده مرکزی سنگاپور است که از سه باغ منحصربه فرد آبی تشکیل شده است: باغ خلیج جنوبی (Bay South Garden)، باغ خلیج شرقی (Bay East Garden) و باغ خلیج مرکزی (Central Garden Bay).

هدف از ساخت این مجموعه عظیم در سنگاپور جمع آوری آب باران و مقابله با تاثیر جزایر گرمایی عنوان شده است. در مرکز یکی از ساختمان های مدرن این مجموعه، فضای باز وسیع و مرتفعی وجود دارد که با شیشه محصور شده است. تنها در همین فضا 220 هزار نوع پوشش گیاهی منحصربه فرد و زیبا کاشته اند و در بیرون این نمایشگاه 18 ساختمان بلند شبیه درخت است که ارتفاع هریک از آن ها به 50 متر می رسد. این ساختمان ها در واقع باغ هایی است که می توانند آب باران را جمع و از آن برای مصارف گوناگون استفاده نمایند.

استحصال آب باران به ویژه در کشور های کم آب و خشک، موضوعی حیاتی است که مطالعه و ارزیابی بیشتر را طلب می نماید. کارشناسان آبخیزداری بر این باورند طرح هایی از این دست به منظور جلوگیری از هدررفت آب، اولویت های بالایی به خود اختصاص می دهند و به همین منظور لازم است هرچه سریع تر آنالیز های کارشناسی برای بومی سازی در این حوزه صورت بگیرد.

منبع: روزنامه جام جم